ХХРнинг Франциядаги элчиси Лу Шайнинг баёноти халқаро майдонда катта резонанс беряпти. Ҳатто собиқ совет республикаларида бу баёнот катта хавотир билан кутиб олинди. Бир томондан, Лу Шай юқори мартабали шахслардан ҳисобланади. Дипломатнинг фикрлари ҳам албатта жуда катта аҳамиятга эга. Иккинчи томондан, бу ХХРнинг расмий позицияси бўлмаслиги ҳам мумкин. Чунки биз шу пайтгача кўриб келяпмизки, ХХР бош дипломати ёки ХХР раиси турли музокараларда ва мулоқотларда Хитой Украинанинг ҳудудий яхлитлиги ва суверенитетини доимо ҳурмат қилишини билдириб келган.
AzonTVнинг “Муносабат” кўрсатувига эксперт сифатида таклиф этилган сиёсий шарҳловчи Абдували Сойибназаров бу масалага қуйидагича муносабат билдирди:
- Лу Шай Қримни Украинанинг ери, деб тан олишдан бош тортди. Қрим тарихан Россия ҳудуди эканини ва бу 1956 йилда Никита Хрушчевнинг талаби ҳамда қарори билан Украинага қўшиб берилганини таъкидлади, дейди Абдували Сойибназаров. - Тарихга мурожаат қиладиган бўлсак, ҳақиқатан ҳам Қрим Россияга тегишли бўлган. Рус-турк уруши натижасида, туркларнинг мағлубияти оқибатида Россияга қўшиб олинган. Яъни турклар мағлубиятга учраган томон сифатида ўз ҳудудининг бир парчасини Россияга беришга мажбур бўлган.
Шу жиҳатдан олиб қараганда, Қрим тарихан Россияники бўлганини ҳеч ким инкор эта олмайди. Лекин бугун халқаро ҳуқуқ нуқтаи-назаридан олганда Қрим Украинаники ҳисобланади.
Иккинчидан, ХХРнинг Франциядаги элчиси Лу Шай "постсовет давлатларининг суверенитети кучли ҳуқуқий асосга эга эмас, бунинг учун халқаро ҳуқуқий ҳужжат йўқ", деган. Бу билан у собиқ совет республикалари ҳали ҳамон Россиянинг ери ёки мустамлакаси деганга ўхшаш фикрни билдирган. Албатта бу фикрни оқлаб бўлмайди.
Баъзи бирлар бу Пекиннинг узоқ муддатли ички ўйини, деяпти. Лекин, менимча, Пекин “собиқ совет республикалари ҳамон Россиянинг мулки ҳисобланади”, деб айтгани йўқ. У ҳалигача қарорида қатъий турибди. Менимча, ХХР элчисининг бу баёнотини қораласак ҳам, бу ХХРнинг расмий нуқтаи-назари эмаслигини ёдда тутишимиз лозим.
Тўғри, Украинага қарши урушда Россия агрессор экани кўриниб қолмоқда. Лекин тан олиш керак, АҚШнинг мақсади Россияни парчалаш экани ҳам ошкор бўлиб қолмоқда. Яқинда Интернетга сиздирилган махфий маълумотлардан кўринадики, АҚШнинг махсус кучлари Украинада фаолият юритмоқда ва катта қурбонлар бермоқда.
Ғарбий Европа ва АҚШдан энг замонавий артиллерия қуроллари етказиб берилаётганининг ҳам гувоҳи бўляпмиз. Бу можаронинг тобора кенг тус олишига сабаб бўляпти. Менинг назаримда, Россия Федерацияси ҳозирги пайтда ўзига дўст бўлган мамлакатларга нисбатан ҳеч қандай тажовуз қилмаса керак. Марказий Осиё ёки Кавказдаги бирор давлат Россиянинг “ортидан пичоқ ургани йўқ”. Шу маънода Россия ва мана шу давлатлар орасидаги дўстона алоқалар сақланиб қолади. Гарчи Вашингтондан ва Брюсселдан минтақамизга тез-тез делегациялар келиб, уларни танлаган йўлидан қайтаришга уринаётган ва Россия билан зиддиятга етаклашга ҳаракат қилаётган бўлса ҳам, минтақа давлатлари тутган йўлни тўғри, деб биламиз. Қолаверса, бугун Хитой иқтисодиёти дунёнинг иккинчи иқтисодиётига айланган. Шу боис ҳам бу давлатлар Россия ва Хитой билан алоқаларини мустаҳкамлашга, уларга яқинлашишга ҳаракат қилмоқда. Қолаверса, БМТ бор экан, Россия ва Хитой Кавказ ҳамда Марказий Осиё давлатларига у даражада хавф туғдира олмайди. Бугунги кунда минтақа мамлакатлари ўртасидаги яқинлик, Ўзбекистон билан Қозоғистон ўртасида иттифоқчилик муносабатлари ўрнатилиши ёки туркий давлатлар ўртасидаги алоқалар мисли кўрилмаган даражада мустаҳкамланаётгани ҳам Марказий Осиё давлатларининг хавфсизлигини таъминлашга хизмат қилувчи омиллар ҳисобланади, дея муносабат билдирди сиёсий шарҳловчи Абдували Сойибназаров.
Абулфайз Сайидасқаров тайёрлади.
