Афғонистон ва Эрон ўртасидаги пайдо бўлган кескинлик натижасида ўтган дам олиш кунлари чегара пости яқинида содир бўлган шиддатли отишма оқибатида камида уч киши ҳалок бўлган ва яна бир неча киши жароҳат олган. Тўқнашув икки қўшнининг умумий сув ресурсларига бўлган ҳуқуқлари бўйича тўхтовсиз тортишувдан келиб чиққан кўринади.
Якшанба куни Эрон ва Афғонистон чегара хавфсизлик кучлари ўртасидаги жанглар камайгани ва томонлар тарангликни бартараф этиш учун музокарага киришгани ҳақида хабарлар бор эди.
Жанжал Эрон президенти Иброҳим Раисий “Толибон”ни 1973 йилда имзоланган икки томонлама шартномада кўрсатилганидек, Эроннинг умумий Ҳилманд дарёсидаги сув ҳуқуқларини бузмаслик ҳақида огоҳлантирганидан бир неча ҳафта ўтиб содир бўлди.
Афғонистондан Эроннинг қурғоқчил шарқий ҳудудларига оқиб ўтадиган узунлиги 1000 километрдан ортиқ бўлган Ҳилманд сувлари Кобулнинг электр энергияси ишлаб чиқариш ва қишлоқ хўжалиги ерларини суғориш учун тўғон қуриш қарори туфайли Теҳронни ташвишга солмоқда.
Сўнгги йилларда Эрон сув танқислиги муаммосига дуч келмоқда.
18 май куни Афғонистон ташқи ишлар вазири вазифасини бажарувчи Амир Хон Муттақий ва унинг эронлик ҳамкасби Ҳусайн Амир Абдуллоҳиён ўртасида Ҳилманд сув ресурсларини бўлиш масаласи муҳокама қилинган эди.
Шанба куни Муттақий Кобулда Эрон элчиси Ҳасан Козимий билан яна учрашиб, икки томонлама муносабатлар, жумладан, сув масалаларини муҳокама қилди.
Муттақий шу ҳафта бошида “Толибон” 1973 йилги шартномага "содиқ қолаётганини" айтган ва "Афғонистон ва минтақадаги узоқ давом этган қурғоқчиликни эътиборсиз қолдирмаслик керак" деган эди.
Афғонистон учинчи йил қурғоқчиликка дучор бўлар экан, мамлакат Халқаро Қутқарув Қўмитаси томонидан эълон қилинган 2023 йилги фавқулодда вазиятлар рўйхатида учинчи ўринни эгаллади, бу эса иқлим ўзгариши мамлакат инқирозини қандай кучайтираётганини таъкидлайди.
Муттақий Сейистон ва Белужистон халқига мурожаат қилар экан, Афғонистон “дардингизга тенг шерик” деди.
22 май куни эълон қилинган баёнотда у шундай деди: “Мен Эрон ҳукуматини бу муҳим сув масаласини сиёсийлаштирмасликка чақираман. Бундай масалаларни оммавий ахборот воситаларида фикр билдириш ўрнига ўзаро тушуниш, тўғридан-тўғри музокаралар йўли билан ҳал қилиш биз учун мақбулдир”.
Эронда қурғоқчилик 30 йилдан бери давом этмоқда, аммо сўнгги ўн йил ичида у янада кучайди.
Эрон метеорология ташкилоти маълум қилишича, мамлакатнинг 97 фоизи маълум даражада қурғоқчиликка дуч келмоқда.
Тахминан 79 фоиз афғон уй хўжаликлари кундалик эҳтиёжлари учун етарли сувга эга эмас.
Бироқ, бир неча кун ичида икки давлат ўртасида сув алмашиш бўйича кескинлик қайноқ нуқтага етди. “Толибон” расмийлари Эронни шанба куни эрталаб Афғонистоннинг Нимроз вилояти ва Эроннинг Сейистон ва Белужистон вилояти чегарасида биринчи бўлиб ўт очганликда айблади.
У отишмада ҳар бир мамлакатдан бир кишидан икки киши ҳалок бўлганини айтиб: “Ҳозир вазият назорат остида. Афғонистон Ислом Амирлиги тўқнашувларни маъқулламайди”, деб қўшимча қилган.
Эрон, ўз навбатида, “Толибон”ни ўт очишда айблади, давлат ИРНА ахборот агентлиги эса мамлакат полицияси бошлиғи ўринбосари генерал Қосим Ризоийга таяниб, "асоссиз ҳужум"ни қоралади. ИРНА шунингдек, Эрон "катта зарар ва қурбонлар" етказганини таъкидлаган.
ИРНА хабарига кўра, тўқнашувда эронлик икки чегарачи ҳалок бўлган ва икки тинч фуқаро яраланган, шунингдек, шанба оқшомига қадар вазият назорат остида эканини маълум қилган.
Эрон “Толибон” маъмуриятини расман тан олмаса-да, Афғонистоннинг янги ҳукумати билан алоқаларни давом эттирмоқда.
Ўнлаб йиллар давомида Эрон ўз урушлари давом этаётган мамлакатида қуролли тўқнашувлардан қочган миллионлаб афғонларни қабул қилган ва 2021 йилдан бошлаб чегарани ғарбга кесиб ўтаётган афғонлар сони ортган.
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Қочқинлар бўйича Олий комиссарлигининг 2022 йил учун маълумотларига кўра, Эронда 600 мингга яқин афғон паспорти эгалари яшайди ва 780 мингга яқин киши қочқин сифатида рўйхатга олинган, 2,1 миллион афғон эса ҳужжатсиз қолмоқда.
Бироқ, қўшнилар ўртасидаги зиддият кучайиб борар экан, Афғонистон муаммоларни музокаралар йўли билан ҳал қилишга интилиши мумкин, дейди Женевада яшовчи афғон таҳлилчиси Ториқ Фарҳодий.
“Толибон Эрон билан қарама-қаршиликни истамайди”, деган у Arab News нашридаги баёнотида. “Афғонистоннинг ўзи 40 йиллик урушдан кейин мўрт... Тарихдан маълумки, Афғонистон қўшнилари билан муаммоларни музокаралар йўли билан ҳал қилгани маъқул”.
