(1-қисм 2-қисм 3-қисм 4-қисм 5-қисм 6-қисм 7-қисм 8-қисм 9-қисм 10-қисм 11-қисм 12-қисм 13-қисм 14-қисм 15-қисм 16-қисм 17-қисм 18-қисм 19-қисм 20-қисм 21-қисм 22-қисм 23-қисм)
Салафи солиҳийн одамийлик (мурувват) ва мардлик (футувват, жўмардлик)ни жуда гўзал таъбирлар билан ифодалаган эканлар.
1. Солиҳлардан бири шундай деган:
“Бизнинг олдимизда одамийлик (мурувват) – бу бизларни маҳрум этганларга марҳамат этмоғимиз, зулм қилганларни кечирмоғимиз, айрилганлар билан алоқани тикламоғимиз, ёмонлик қилганларга яхшилик қилмоғимиздир”.
2. Имом Жунайд Бағдодий қуддиса сирруҳу дедиларки:
“Жавонмардлик Шомда, сўзамоллик Ироқда, тўғрилик Хуросондадир”.
3. Фузайл қуддиса сирруҳу қайд этадилар:
“Жавонмардлик – биродарларнинг хатоларини афв этишдир”.
4. Абу Бакр Варроқ қуддуса сирруҳу шундай дейдилар:
“Жавонмард шундай кишики, унда хусумат қилгувчи душмани бўлмас”.
5. Муҳаммад ибн Али Термизий қуддуса сирруҳу айтган эканлар:
“Жавонмардлик – Аллоҳ учун ўз нафсига душман бўлишдир”.
6. Дейдиларки:
“Жавонмардлик – ҳеч ким билан адоватлашмасликдир”.
7. Яна айтилганки:
“Жавонмард – энг катта бутни синдирган кишидир”. Муқаддас Қуръонда дейилганки:
“Улар: “Уларни тилга олаётган бир йигитни эшитган эдик, у Иброҳим деб аталарди”, – дедилар” (Анбиё сураси, 60-оят).
Ҳар бир инсоннинг бути ўз нафсидир. Ким ўзининг ҳавойи нафсига қарши бўлса, ўша жавонмарддир”.
8. Дейдилар:
“Жавонмардлик ўзгалардан инсоф талаб қилиш эмас, балки ўзингнинг инсофли бўлишингдир”.
9. Умар ибн Усмон Маккий қуддиса сирруҳу дедилар:
“Жавонмардлик – гўзал хулқдир”.
10. Насрободий қуддиса сирруҳу қайд этганлар:
“Одамийлик (мурувват) жавонмардликнинг бир қисмидир, бу – икки дунёдан юз ўгириб, икковидан ҳам кароҳиятланишингдир (яъни тўлалигича Аллоҳга юзланишдир)”.
11. Муҳаммад ибн Али Термизий марҳамат этдилар:
“Футувват (жавонмардлик) – бу аҳли хонадонинг ва келган меҳмонни бирдай икром этишингдир”.
12. Бир солиҳ зотдан футувват (жавонмардлик) нима деб сўрашганида жавоб берган экан:
“Ўзингни қўрқувга соладиган нарсани (яъни охират азобининг ваҳмини) ўйлаб ҳавои нафсингдан воз кечишингдир”.
13. Бошқа бир солиҳдан жавонмардлик ҳақида сўрашганида шундай дебди:
“Бу – таом беришликда, хоҳ солиҳ бўлсин, хоҳ динсиз, сен учун аҳамиятсизлигидир”.
14. Жунайд қуддиса сирруҳу дедилар:
“Жавонмардлик (футувват) – бу озору азиятдан кечиш, яхшиликни ёйиш, шикоятдан тилни тийишдир”.
15. Саҳл ибн Абдуллоҳ қуддиса сирруҳу дедилар:
“Жавонмардлик (футувват) – бу суннатга тўлиқ итоатдир”.
16. Шунингдек, айтилган эканки:
“Жавонмардлик – ваъданинг вафоси ва омонатнинг адосидир”.
17. Шунингдек, яна қуйидагилар айтилган экан:
“Жавонмардлик (футувват) – қилган яхши амалингда ўз нафсингни кўрмаслигингдир”.
18. “Жавонмардлик (футувват) – бирор-бир ҳожатманд сенга юзланса қочмаслигингдир”.
19. “Футувват – Аллоҳнинг сенга ато этган неъматини билдириб туришнинг ҳамда ундан етган мусибатни яширишингдир”.
20. “Жавонмардлик – бу, дейлик, ўнта меҳ-мон таклиф этсанг-у, мабодо тўққиз ёхуд ўн бир киши келиб қолгудай бўлса, кайфиятинг ўзгармаслигидир”.
21. “Дўстдан фойда кўзлаш мардлик эмас”.
22. “Жавонмардлик – ўз нафсингни халқдан устун санамаслигинг ҳамда дунё ва охират ҳаётининг яхшиликларида уларни ўзингдан-да муносиб билишингдир”.
23. “Жавонмардлик – барчага, яъни муносиб ва муносиб бўлмаганларга ҳам яхшилик қилишдир”.
24. “Жавонмардлик – доимо бошқалар эҳтиёжини адо этиш ва қондириш йўлида интилишдир. Чунки ҳазрат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларки: “Модомики бир банда ўз биродарининг ҳожатини раво айлар экан, Аллоҳ ҳам ундан ёрдамини узмайди” (Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган, Табароний ривояти).
25. “Футувват – бу одамлар хатосини афв этиш ва камчиликларини яширишдир”.
26.“Жавонмардлик – ўзини бошқалардан ҳурматлироқ санамасликдир”.
27. Тақводорлардан бири шундай деган экан:
“Меҳмонларни ишлатиш мардликдан эмас”.
(давоми бор)
"Ахлоқус солиҳийн" китобидан олинди.
Китоб Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича Қўмитанинг 19.12.2019 йилдаги №7231-сонли хулосаси асосида чоп этилган.
