Исроил томонидан аннекция қилинган Шарқий Қуддусдаги кутубхона Исроилнинг яратилишидан юзлаб йиллар олдин мавжуд бўлган қўлёзмалар хазинаси билан Фаластин ноёб тарихини тақдим этди.
Девор билан ўралган Эски шаҳардаги Холидий кутубхонасида Рами Саламеҳ тарихий Фаластин ҳужжатларини тиклаш ва рақамлаштириш бўйича саъй-ҳаракатлари доирасида шикастланган қўлёзмани қайта текширмоқда.
“Қўлёзмалар фиқҳдан тортиб астрономия, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг таржимаи ҳоллари ва Қуръонгача бўлган даврга тегишли”, дейди италиялик рестоуратор, араб грамматикаси бўйича нозик матн устида қуруқ чўтка ёрдамида эҳтиёткорлик билан ҳаракатланар экан.
У 200 йиллик ҳужжатни оксидланиш натижасида рангсизланиш сабабли қайта тайёрлаш шарт эмас деган хулосага келди.
Якка ўзи ишлаган Саламеҳ сўнгги икки ярим йил ичида Фаластиннинг хусусий кутубхоналарига тегишли ўндан ортиқ қўлёзмаларнинг 1200 саҳифасини тиклади.
Ушбу асарлар 300 йил олдин Усмонлилар даврига тегишли бўлган.
Қўлёзмаларнинг аксарияти Фаластин ҳудудидаги араб ва ислом қўлёзмаларининг энг йирик шахсий коллекцияси бўлган Холидий кутубхонасининг ўзидан олинган.
Шунингдек, унинг жавонларида форс, немис ва француз тилларидаги китоблар, жумладан, француз ёзувчиси Виктор Гюгонинг таъсирчан номлари тўплами мавжуд.
Ал-Ақсо масжиди мажмуасига кириш жойларидан бирига яқин жойда жойлашган кутубхонага 1900 йилда фаластинлик судья Рағиб Ал-Холидий томонидан асос солинган.
Яҳудийлар ибодат қилишлари мумкин бўлган энг муқаддас жой - Ғарбий деворга қараган асосий биносидан урушаётган султонлар 12-13-асрларда Қуддусни салибчилардан озод қилишда муҳим роль ўйнаган.
Тўпламда китоблар, ёзишмалар, Усмонли ҳукмдорларнинг фармонлари ва газеталар, жумладан, Холидий оиласига тегишли ҳужжатлар мавжуд.
Улар муқаддас шаҳардаги ўтмишдаги ҳаётнинг бой кўринишини намойиш этади ва улар орасидаги энг қадимги китоб 10-асрга тегишли.
"Бизда Қуддус аҳолисининг маданий ва ижтимоий мавқеи ҳақида гапирадиган қўлёзмалар бор ва бу фаластинликларнинг асрлар давомида бу ерда бўлганидан далолат беради", дейди рестоураторнинг отаси, кутубхоначи Хадер Саламеҳ.
"Кутубхонадаги ёзишмаларнинг мазмуни сионистларнинг бу мамлакат бўш эканлиги ҳақидаги даъволарини инкор этади", - дея қўшимча қилди у, 1948 йилда Исроил ташкил этилишидан ва 750 000 дан ортиқ фаластинликлар қувғин қилинишидан олдин, бу ерда аҳоли пунктлари бўлмаган деган умумий фикрга ишора қилиб.
1967 йилда, Олти кунлик урушда Исроил бу ҳудудни, жумладан, Эски шаҳарни босиб олиб, аннекция қилганидан бери, шарқий Қуддусдаги фаластинлик оилалар ва муассасалар тез-тез исроиллик аҳоли пунктларига йўл очиш учун қувиб чиқарилди.
Кутубхонанинг бир қисмини яҳудийлар диний мактабини қуриш учун исроиллик кўчманчилар тортиб олишган, деб куйиниб айтди кутубхоначи.
Кутубхона маъмурияти аҳоли пунктига қарши курашиш учун узоқ суд курашини олиб борди, лекин унинг бир қисмини қайтариб олиб бўлмади.
Хадер Саламеҳнинг таъкидлашича, агар улар қўллаб-қувватламаганида, кўчманчилар қўлга киритган барча мулкнинг оқибати бундан ҳам ёмонроқ бўлиши мумкин эди.
"Исроил зиёлилари кутубхона маъмуриятини қўллаб-қувватладилар ва судда бизнинг фойдамизга гувоҳлик беришди", деди у.
Ўшандан бери кутубхона маҳаллий ва халқаро ташкилотлар кўмагида Қуддусдаги маданий меросни қайта тиклаш ва рақамлаштириш орқали сақлаб қолинди.
“Биз ҳужжатларни қоғозни ёруғликка таъсир қилмасдан, жуда юқори аниқлик билан суратга оламиз, чунки қўлёзмалар жуда нозик ва биз уларни имкон қадар узоқ вақт сақлаб қолмоқчимиз”, дейди рақамли архив ходими Шайма ал-Будейрий.
Офисидаги юзлаб китоблар ва жиҳозлар кўп бўлган вақтда, у суратга олиш ва расмларни компьютерига юклаш учун, уларни текис жойлаштиришдан олдин саҳифаларни тозалайди.
Бугунги кунга қадар Будейрий Қуддусдаги тўртта шахсий кутубхонасидан 2,5 миллион саҳифага яқин қўлёзмалар, газеталар, нодир китоблар ва бошқа ҳужжатларни суратга олган.
Унинг сўзларига кўра, рақамлаштириш - олдинга йўл, чунки бу тадқиқотчиларга кутубхона архивига масофадан кириш имконини беради.
